De link tussen depressie en slaapproblemen

Voldoende slaap is essentieel voor een gezonde geest en een gezond lichaam. Tijdens de slaap herstellen we namelijk zowel mentaal als lichamelijk. Slaaptekort kan op lange termijn tot depressie leiden en een depressie kan ook de oorzaak zijn van slaapproblemen. Hoe dat mechanisme in elkaar zit, leest u hier.

Problemen door slapeloosheid

Mensen hebben gemiddeld 8 uur slaap per nacht nodig. Die slaap moet ononderbroken zijn, zodat we in een diepe slaap kunnen terechtkomen. Tijdens die diepe slaap herstellen onze hersenen van het intellectuele werk van overdag. 

Een nacht met onvoldoende slaap of met slaap van slechte kwaliteit waarbij we niet of onvoldoende in die diepe slaap terechtkomen, kan verschillende klachten veroorzaken. We voelen ons mentaal niet hersteld, vermoeid of gespannen tot zelfs angstig of neerslachtig. Kwalijke symptomen zoals hoge bloeddruk, hoofdpijn en prikkelbaarheid kunnen de kop opsteken. 

Op lange termijn kunnen er chronische aandoeningen ontstaan, zoals cardiovasculaire ziektes, immuniteitsproblemen en psychologische problemen. Aanhoudend slaaptekort kan zelfs een depressie veroorzaken. Een studie uit 2021 in het magazine Behavior Therapy beschrijft een testgroep die gedurende twee weken elke nacht twee keer bewust de slaap verstoord zag. Dat leidde binnen die periode al tot klachten de daaropvolgende dag, zoals onrust of angsten. Voor wie van nature al onrustig van aard was, was het effect nog groter. 

In een artikel uit 2022 waarschuwt het Journal of Students¹ voor het fenomeen van slaaptekort door socialemediagebruik bij studenten. Bij 40 % van alle studenten met depressieve gevoelens ligt de oorzaak bij te weinig slaap door gebruik van sociale media. Hoe hoger het socialemediagebruik, hoe sterker de klachten.

Depressie door slaaptekort: de rol van serotonine en glycogeen

Tijdens onze diepe slaap herstellen niet alleen onze mentale functies, maar ook het serotoninesysteem. Bij slapeloosheid komt er te weinig serotonine vrij. Serotonine, ook wel het gelukshormoon genoemd, is een stof die van nature aanwezig is in ons lichaam. In de hersenen zorgt het voor een goed humeur en beschermt het ons tegen angst en depressieve gevoelens. Als we slecht slapen, hebben we dus meer kans op depressie.

Neurobioloog Peter Meerlo, een arts die verbonden is aan de Rijksuniversiteit van Groningen, bestudeerde het mentale effect van slaaptekort. Hij ontdekte dat slaaptekort en onderbroken nachtrust sommige mensen depressief maken. Volgens de neurobioloog is dat het gevolg van een chronische storing in de herstelprocessen van de hersenen, waardoor het serotoninesysteem te weinig serotonine vrijgeeft.

Een studie verschenen in Sleep Medicine Reviews in 2021 verwijst naar een verstoring van de hersenglycogeenbalans door te weinig slaap. Als we minder goed slapen, hebben onze hersenen het overdag moeilijker om dat glycogeen vast te houden. Onze hersenen zijn daar sowieso al minder goed in dan onze spieren en lever. Dat glycogeen is nodig om glucose te leveren, zeg maar brandstof voor de hersenen. Migraine is een eerste alarmsignaal bij verstoring van de glycogeenbalans. Het tekort aan slaap is vaak ook stressgerelateerd, dus daarbij komt nog het effect van de glucocorticoïden, stresshormonen die het metabolisme van glucose reguleren.

Slaaptekort door depressie

Anderzijds klagen mensen met een depressie ook vaak over insomnia (slapeloosheid). Het duurt lang voor ze inslapen en als ze uiteindelijk slapen, worden ze tijdens de nacht verschillende keren wakker. De slaap wordt continu onderbroken, wat weer zorgt voor extra spanning, angst en onrust. 's Morgens voelen ze zich moe en het slaaptekort brengt het serotoninesysteem nog meer in de war.

Volgens een studie uit 2011² kampt ongeveer driekwart van de depressieve patiënten met  symptomen van slapeloosheid en komt hypersomnie voor bij ongeveer 40 % van de jonge depressieve volwassenen en 10 % van de oudere patiënten, vooral bij vrouwen. Die slaapstoornissen hebben een grote invloed op de levenskwaliteit en vormen een sterke risicofactor voor zelfmoord. Behalve het subjectieve onbehagen bij de patiënten zijn er ook objectieve, goed gedocumenteerde veranderingen in de slaaparchitectuur bij depressie waar te nemen. Bovendien blijkt dat, zodra de patiënt in de negatieve wisselwerkingsspiraal tussen slapeloosheid en depressie terechtkomt, het probleem steeds moeilijker te remediëren valt en dat de kans op hervallen groot is. 

Epidemiologische studies hebben aangetoond dat slapeloosheid bij niet-depressieve personen een risicofactor vormt voor de alsnog latere ontwikkeling van een depressie. Daarom is er behoefte aan een succesvollere aanpak van slaapstoornissen bij depressies om de levenskwaliteit van die patiënten te verbeteren en hervallen te vermijden. 

Te veel slapen door depressie komt ook vaak voor. Mensen met slapeloosheid door depressie kunnen op lange termijn een overmatige slaapbehoefte creëren. Overdag liggen ze dan uren in bed en 's nachts kunnen ze de slaap niet vatten.

Depressie door slaapproblemen voorkomen

Slaapproblemen en onderbroken nachten zijn vaak het gevolg van stress en onvoldoende ontspanning. Een van de redenen waarom u slecht slaapt, is dat u in bed ligt te piekeren. Het is daarom belangrijk om uw hoofd leeg te maken voor u gaat slapen. Dat kunt u bijvoorbeeld doen door een boek te lezen, een wandeling te maken of een warm bad te nemen. Als het niet lukt om te ontspannen in bed, probeer dan aan iets leuks te denken: een mooie reis, een film, iets waar u gelukkig van wordt. In een vorige blogpost gaven we nog een hele reeks tips om slaapproblemen op te lossen.

Gerelateerde artikels

• Waarom is slaap belangrijk?
• Wat is insomnia en wat zijn de oorzaken?
• Wat zijn de symptomen & oorzaken van een depressie?
• Slaapproblemen oplossen: tips
• Cognitieve gedragstherapie bij slaapproblemen

Bronnen

1.  https://www.jsr.org/hs/index.php/path/article/view/2360 
2. David Nutt, Sue Wilson and Louise Paterson (2008) Sleep disorders as core symptoms of depression, Dialogues in Clinical Neuroscience, 10:3, 329-336, DOI: 10.31887/DCNS.2008.10.3/dnutt