Slaapwandelen: oorzaken, gevolgen en behandeling

Geschreven door Nadja Adviseur

Dit kunnen we al meteen meegeven: het beeld van slaapwandelaars dat we kennen uit grappige of enge (teken)films waarbij ze al dromend met de armen gestrekt vooruit lopen, heeft niets te zien met het echte slaapwandelen. Wat somnambulisme, de medische term voor het verschijnsel, dan wel is, lichten we hieronder toe.

Slaapwandelen behoort tot de categorie van de parasomnieën. Dat zijn aandoeningen die gekenmerkt worden door ongewenste fysieke gedragingen tijdens de slaap. Tot die categorie behoren ook tandenknarsen, slaapstuipen, ritmische bewegingsstoornissen of zelfs gewoon praten in de slaap.

Slaapwandelen gebeurt meestal in de eerste helft van de nacht

Volgens de website van UZ Gent¹ treedt slaapwandelen meestal op tijdens een periode van diepe NREM-slaap, die voornamelijk in het begin van de slaap voorkomt. Daarom is de kans op slaapwandelen het grootst in de eerste helft van de nacht. Het ontwaken uit dat slaapstadium verloopt doorgaans moeilijk.

Meer dan wandelen alleen

Slaapwandelaars verrichten allerlei handelingen in hun slaap, ook al lijkt de persoon in kwestie wakker te zijn. Toch slapen de hersenen en gebeurt alles onbewust. Dat kan seconden tot minuten duren, in zeldzame gevallen een uur of langer. Vaak wordt de slaapwandelaar wakker op een andere, soms bizarre plaats. Het kan letterlijk gaan om wandelen in de slaap, maar ook over acties als zich aankleden zonder er weet van te hebben, uit het raam klimmen, aan de schoonmaak beginnen, fietsen of zelfs autorijden.

De meeste slaapwandelaars herinneren zich meestal niets van hun vreemde gedragingen. Een Italiaans onderzoek uit 2021² bevestigt dat twee derde van de kinderen die slaapwandelen, zich werkelijk nooit iets herinneren van wat er gebeurde tijdens hun slaapwandelepisode. Twee derde van de volwassen slaapwandelaars gaf dan weer aan dat ze zich toch ooit een nachtelijke herinnering aan hun vreemde gedrag voor de geest kunnen halen.

Slaapwandelaars: vaak van kinds af aan

Het fenomeen komt meer voor bij kinderen, bij wie de hersenen nog volop in ontwikkeling zijn. Op de pagina 'Parasomnie' van UZ Leuven³ wordt gesteld dat slaapwandelen tot de leeftijd van 12 jaar een goedaardige stoornis is die spontaan verdwijnt. Opmerkelijk is dat slaapwandelen bij volwassenen in 90 % van de gevallen wel een voorgeschiedenis kent in de kindertijd. Er lijkt dus een soort predestinatie te zijn.

Slaapwandelen op oudere leeftijd komt minder voor, maar als het gebeurt, is het des te gevaarlijk omdat de gevolgen van een val bijvoorbeeld ernstiger kunnen zijn. Wel wijst een studie uit 2021⁴ erop dat de ziekte van Parkinson de kans op slaapwandelen licht verhoogt, en nog meer naarmate de ziekte vordert.

Oorzaken van slaapwandelen

Er wordt verondersteld dat slaapwandelen het gevolg is van een onvolledig ontwaken, waarbij iemand zich in een vage toestand tussen slapen en waken bevindt. De hersenen van slaapwandelaars zouden de wisselwerking tussen waken en slapen onvoldoende in de hand hebben.

Waarom iemand slaapwandelt, kan verschillende mogelijke oorzaken hebben, zoals:

genetische factoren: slaapwandelen kan in families voorkomen, wat suggereert dat er een genetische predispositie voor kan zijn.
slaaptekort: een gebrek aan slaap kan leiden tot slaapwandelen, omdat het de normale slaappatronen kan verstoren.
stress en angst: emotionele of psychologische stress kan de kans op slaapwandelen vergroten, omdat het invloed heeft op de slaapkwaliteit.
verstoringen van het slaapschema: wijzigingen in het slaapschema, zoals laat opblijven, jetlag of onregelmatige slaaptijden, kunnen bijdragen aan het ontstaan van slaapwandelen.
medicatie en drugs: bepaalde medicijnen, waaronder sedativa, hypnotica, antipsychotica, stimulerende middelen en drugs kunnen slaapwandelen veroorzaken of verergeren.
alcoholgebruik: alcohol kan de hersenactiviteit tijdens de slaap beïnvloeden en het risico op slaapwandelen vergroten.
medische aandoeningen: sommige medische aandoeningen zoals koorts, nachtelijke astma, obstructieve slaapapneu, epilepsie, hysterie en neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson kunnen gerelateerd zijn aan slaapwandelen.
psychiatrische aandoeningen: psychiatrische aandoeningen zoals depressie, angststoornissen en posttraumatische stressstoornis worden geregeld geassocieerd met slaapstoornissen, waaronder slaapwandelen.
omgevingsfactoren: een lawaaierige of onbekende slaapomgeving kan er ook toe bijdragen dat iemand begint te slaapwandelen.

Verbeter uw nachtrust.

Een goede nachtrust is essentieel om goed te recupereren. Lees meer over het best ondersteunende bed van Dorsoo.

Ontdek Dorsoo Active+

Gevolgen van slaapwandelen

Een slaapwandelaar die zich midden in een episode van slaapwandelen bevindt, stelt zijn fysieke integriteit in gevaar. Temeer omdat een slaapwandelaar die zich pijn doet tijdens een van de nachtelijke acties, dat meestal niet voelt. Dat zou te maken hebben met een gebrek aan gevoel en pijnperceptie (pijngewaarwording) tijdens het slaapwandelen. De hersenen zouden minder prikkels opvangen en als het ware verdoofd zijn. Zo zijn er in de medische literatuur cases bekend van slaapwandelaars met lichte kneuzingen en blauwe plekken, maar ook extreme gevallen van botbreuken, waarbij de slaapwandelaar pas na het ontwaken merkte dat hij zich bezeerd had.

Als het abnormale gedrag tijdens de slaap zich te herhaaldelijk voordoet, wordt de slaap ernstig verstoord en geniet de slaapwandelaar onvoldoende rust. Het lichaam is namelijk in actie, al is het dan onbewust. Slaapgebrek en vermoeidheid loeren dus om de hoek.

Onderzoek⁵ toont ook aan dat slaapwandelaars overdag vaker migraine hebben. Dat zou zuiver te wijten zijn aan het slechte slaappatroon en het tekort aan slaap, samen met de vermoeidheid en de daarmee gepaard gaande mentale spanning.

Behalve gedragingen die nefast zijn voor de slaapwandelaar zelf, is er ook kans dat de slaapwandelaar schade aanricht aan voorwerpen in zijn omgeving, maar ook personen bedreigt of zelfs seksueel wangedrag vertoont.

Alcohol en slaapwandelen

Een bijzondere rol is weggelegd voor alcohol binnen de slaapwandelproblematiek. Alcoholgebruik wordt in onderzoeken aangehaald als oorzakelijke factor (het gebruik ervan verhoogt de kans op slaapwandelen), maar het is ook een gevolg of gedraging die voorkomt bij het slaapwandelen: de slaapwandelaar nuttigt alcohol tijdens de episode. Dat is wel vooral een mannelijke aangelegenheid, want het komt bij mannen 21 keer meer voor dan bij vrouwen⁶.

Slaapwandelaars wakker maken

Als u een slaapwandelaar midden in een slaapwandelepisode treft, kunt u de persoon gewoon rustig naar bed loodsen, zonder hem wakker te maken als dat kan. Vaak hoeft u hem niet naar zijn bed te begeleiden, omdat hij zelf terug in bed gaat liggen. Het is een hardnekkig fabeltje dat het gevaarlijk is om een slaapwandelaar wakker te maken. Bij het wekken kan hij wel van streek raken en moeilijk opnieuw in slaap vallen. Het is ook belangrijk om de persoon zachtjes wakker te maken om verwarring en desoriëntatie te vermijden, want dat zou kunnen leiden tot angst, paniek of zelfs agressie.

Als de situatie gevaarlijk is, moet u direct veiligheidsmaatregelen nemen, zoals deuren en ramen gesloten houden, vooral in flats of op etages, om letsels te voorkomen. Het belangrijkste is de veiligheid van de slaapwandelaar en zijn omgeving te waarborgen.

Behandeling van slaapwandelen

Blijft het slaapwandelen aanhouden of komt het al te frequent voor, dan richt u zich het best tot een huisarts, die u dan kan doorverwijzen naar een van de slaapcentra of slaapklinieken die ons land rijk is. Er is weinig wat u zelf kunt ondernemen. De patronen achter slaapwandelen zijn zodanig complex dat alleen professionele opvolging raadzaam is.

Bronnen

Gerelateerde artikels

Over Nadja, adviseur bij Dorsoo Altijd stijlvol en vlot zet Nadja mensen met de glimlach op weg naar slapen zonder rugpijn. Overal voelt ze zich in haar sas: op een rode skipiste, op kop van haar dameswielerclub en tussen onze slaapsystemen, kussens en dekbedovertrekken.