Slaapstoornissen: soorten, symptomen en behandeling

Artsen onderscheiden slaapstoornissen van slaapproblemen. Nochtans houden ze u allebei ’s nachts wakker en zorgen ze overdag voor prikkelbaarheid, concentratiestoornissen en zelfs neerslachtigheid. Wat is dan het verschil? De medische wereld ziet slaapproblemen veeleer als vaak terugkerende klachten: niet kunnen inslapen, ’s nachts wakker worden ...  Slaapstoornissen hebben daarentegen een duidelijk aantoonbare medische oorzaak. We geven u de symptomen en vertellen wat u kunt doen om ze te behandelen.

Zes soorten slaapstoornissen

Slaapstoornissen komen vaak voor in Vlaanderen. De frequentie varieert van sporadische tot dagelijkse klachten. De medische wereld onderscheidt zes soorten slaapstoornissen:

1. Insomnie
2. Hypersomnie
3. Parasomnie
4. Circadiane ritmestoornis
5. Slaapgerelateerde bewegingsstoornis
6. Slaapgerelateerde ademhalingsstoornis

De voornaamste slaapstoornissen bij de Vlaming

Een slaaponderzoek van Dorsoo uit 2023 bij 1000 Vlamingen toonde aan dat 44 % vaak te maken heeft met slaapstoornissen. De meest gemelde stoornissen onder de bevraagden waren:

Symptomen van slaapstoornissen

Symptomen van slaapstoornissen komen allemaal op hetzelfde neer: u slaapt slecht. Maar alle soorten slaapstoornissen hebben hun eigen, specifieke symptomen.

1. Insomnie

Insomnie is de medische term voor slapeloosheid. Die stoornis gaat gepaard met slecht inslapen, moeilijk doorslapen en vroeg ontwaken. Mensen met insomnie hebben vaak ook last van vermoeidheid overdag, concentratieproblemen en prikkelbaarheid. Ook lichamelijk kunnen ze klachten ontwikkelen: weinig energie, verminderde weerstand tegen ziekte, pijn aan de rug, nek en schouders tot het hoofd. 

Insomnie is normaal gezien een acute slaapstoornis. Als dat lang aanhoudt, spreken we van chronische insomnie.

2. Hypersomnie

's Nachts slapen patiënten met hypersomnie over het algemeen normaal. Hun belangrijkste klacht: overmatige slaperigheid overdag. Die slaperigheid varieert van licht (genre dip na het eten) tot zwaar: in slaap vallen in gezelschap. Bij ernstige gevallen gaat de patiënt tijdens een aanval door met de activiteit waarmee hij bezig is, zonder het zich achteraf te herinneren. 

De bekendste vorm van hypersomnie heet narcolepsie. Slaapaanvallen komen voor tijdens perioden van spanning of juist tijdens saaie momenten. Narcoleptici verliezen ook vaak de controle over hun spieren. Ze vallen dan neer en kunnen niet spreken. Maar ze blijven tegelijk bij bewustzijn en ademen gewoon door. 

3. Parasomnie

Parasomnieën zijn slaapstoornissen waarbij mensen tijdens de slaap de gekste dingen beginnen te doen. De categorie 'parasomnie' heeft een aantal bekende stoornissen. Zo is er de pavor nocturnis, de wetenschappelijke term voor nachtelijke angstaanvallen die meestal kinderen treffen. 

Nog een opvallende stoornis in dat rijtje is de remslaapgedragsstoornis. In het Engels rapid eye movement sleep behavior disorder, afgekort tot RBD. Patiënten met RBD voeren de handelingen in hun dromen letterlijk uit in hun slaap. Ze schoppen, roepen, slaan en springen soms zelfs uit het bed. Achteraf kunnen ze zich hun droom vaak herinneren, maar hebben ze geen idee van wat ze allemaal uitgespookt hebben. Hun bedpartner daarentegen herinnert zich hun slaapgedrag maar al te goed.

Ten slotte de bekendste soort parasomnie: slaapwandelen. Net als bij nachtelijke angstaanvallen zijn het vooral kinderen die daar last van hebben. Bij volwassenen komt het minder voor. De ene slaapwandelaar is trouwens de andere niet: sommigen zitten rechtop in hun bed, anderen lopen rond, enkelingen gaan zelfs eten of autorijden.

4. Circadiane ritmestoornis

Als iemands biologische klok ontregeld raakt, spreken we van een circadiane ritmestoornis. 

Een voorbeeld is het vertraagde slaapfasesyndroom. Ook wel DSPS genoemd, afkorting voor delayed sleep phase syndrome. DSPS'ers vallen extreem laat in slaap. Als ze voor hun werk of hun gezinsleven vroeg moeten opstaan, riskeren ze een slaaptekort op te bouwen. 

Behalve DSPS is er ook het vervroegde slaapfasesyndroom of ASPS. Mensen die dat hebben, worden heel vroeg wakker en willen daarom vroeg in de avond gaan slapen. Als ze al geen slaaptekort oplopen, dan wel een tekort aan kwaliteitsvolle sociale contacten.

Wilt u meer weten over circadiane ritmestoornissen? Lees dan ook onze blogpost over verstoorde slaapritmes. 

5. Slaapgerelateerde bewegingsstoornis

In vergelijking met de andere stoornissen zouden we de slaapgerelateerde bewegingsstoornissen als relatief goedaardig kunnen klasseren. Ze vormen geen gevaar voor uw gezondheid of die van de bedpartner. Het gaat hier over eenvoudige bewegingen tijdens de slaap. Genre knarsetanden of wiegende en ritmische bewegingen met armen en benen.

Maar lang niet alle slaapgerelateerde bewegingsstoornissen zijn onschuldig. Zo kan het rustelozebenensyndroom flink wat last bezorgen. Het wordt ook RLS genoemd, naar het Engelse restless legs syndrome. Daarbij beweegt de patiënt met de benen om een onaangenaam gevoel te verlichten.

6. Slaapgerelateerde ademhalingsstoornis

Het woord zegt het zelf: bij een slaapgerelateerde ademhalingsstoornis heeft de patiënt moeite met ademen tijdens de slaap. Aan de bekendste stoornis wijdden we al een blogartikel: slaapapneu. 

Slaapapneu komt meestal voor bij mensen met overgewicht. Vaak gaat het ook gepaard met (luid) snurken. De ademhaling stopt zelfs gedurende een paar seconden. Mensen met slaapapneu slapen ook niet diep genoeg en worden – al dan niet bewust – geregeld wakker tijdens de nacht. 

Behandeling van slaapstoornissen

De behandeling van slaapstoornissen kan gaan van een betere slaaphygiëne tot medicatie. Sommige slaapstoornissen zijn ook genetisch bepaald, waardoor ze soms sowieso onbehandelbaar zijn.

1. Insomnie

Voor de behandeling van insomnie gaat u het best langs bij een huisarts of een specialist. Die kan eventueel een behandeling met medicijnen voorschrijven, maar meestal is dat helemaal niet nodig. Onze tips? Verzorg uw slaapgewoontes. Ontspan voor u gaat slapen, drink geen koffie en eet geen zware maaltijden 's avonds, denk aan een goede lattenbodem en matras.

2. Hypersomnie

Een vast slaappatroon in het slaap-waakritme is het belangrijkste om hypersomnie tegen te gaan. Wat narcolepsie betreft: die aandoening valt niet te genezen. Hij is wel in te dammen met medicatie.

3. Parasomnie

Parasomnie komt in vele vormen. Sommige soorten hebben geen medische behandeling nodig, andere dan weer wel. Bespreek het met een huisarts of bekijk alvast eens de website van de KU Leuven.

4. Circadiane ritmestoornis 

Ook hier dringt een bezoek aan een huisarts of specialist zich op. Want de afwijking in de werking van uw biologische klok of in de regulatie van uw slaap is wellicht genetisch bepaald. Denkt u dat uw levensstijl een rol speelt? Dan is het tijd om die aan te pakken. Begin alvast met 's avonds op tijd naar bed te gaan en 's morgens op tijd op te staan. Of althans: probeer dat te doen.

5. Slaapgerelateerde bewegingsstoornis

Hebt u flink last van een slaapgerelateerde bewegingsstoornis, zoals het rustelozebenensyndroom of RLS? Ga ook dan langs bij een huisarts of specialist. Bij de behandeling van slaapgerelateerde bewegingsstoornissen schrijven ze vaak medicatie voor, gecombineerd met specifiek advies. 

6. Slaapgerelateerde ademhalingsstoornis

Zoals gezegd: de meest voorkomende slaapgerelateerde ademhalingsstoornis is slaapapneu. Bij de ernstigere gevallen van slaapapneu kan een gespecialiseerde arts beslissen om 's nachts een zogenaamd CPAP-masker te plaatsen. Dat masker houdt de luchtwegen open. De arts kan ook een operatie overwegen. Wat kunt u sowieso nu al doen? Stoppen met roken en met alcohol drinken: het helpt om de klachten aan te pakken.

Gerelateerde artikels

• Wat is slaapapneu en wat kunt u eraan doen?
• Wat is insomnia en wat zijn de oorzaken?
• Behandelen van insomnia
• Slaapwandelen: oorzaken, gevolgen en behandeling