Wat is slapeloosheid?

Slapeloosheid is een veel voorkomende slaapstoornis die staat voor moeilijk inslapen, vaak wakker worden tijdens de nacht of te vroeg ontwaken. Deze 3 vormen kunnen tegelijkertijd voorkomen. We spreken van slapeloosheid als men hier minstens driemaal per week last van heeft.

Soorten slaapproblemen bij de Vlaming

Uit een slaaponderzoek van Dorsoo bij 1000 Vlamingen uit 2023 leerden we dat 44 % van de Vlamingen regelmatig slaapproblemen ervaart. Onder slaapproblemen definiëren we alle mogelijke specifiek slaapgerelateerde klachten. De meest voorkomende slaapproblemen bij de bevraagden waren:

Van acute naar chronische slapeloosheid

Sommige mensen hebben tijdelijk last van slapeloosheid of insomnia, als gevolg van een stressvolle periode of een ingrijpende emotionele gebeurtenis. Dan spreken we van acute slapeloosheid.

Zelfs als de problemen opgelost zijn, kunnen de slaapklachten blijven bestaan en chronisch worden. Pas na drie à vier weken van slapeloosheid heeft het slaaptekort een duidelijke invloed op het lichamelijk en geestelijk functioneren. Dan spreekt men van chronische slapeloosheid. 

Slapeloosheid oorzaken

Bij acute slapeloosheid kunnen spanningen of gebeurtenissen overdag een invloed hebben op de slaap. Bij chronische slapeloosheid is er in de meeste gevallen geen duidelijk aanwijsbare oorzaak. De slapeloosheid kan aangeleerd zijn gedurende een langere periode, terwijl de oorzaak op zich niet meer aanwezig is. Er kan dan geen uitlokkende factor meer aangeduid worden. 

Mogelijke oorzaken van slapeloosheid zijn:

• Slechte slaaphygiëne: er is sprake van gewoontes en omstandigheden die een negatieve invloed hebben op de slaap.
• Stress: traumatische of stresserende gebeurtenissen kunnen leiden tot slapeloosheid. 
• Verstoring van de biologische klok: slapeloosheid kan veroorzaakt worden door een jetlag of werken in ploegendiensten.
• Rusteloze benen syndroom: onweerstaanbare drang om bepaalde spieren te bewegen wanneer ze zich ontspannen.
• Ziekte: slapeloosheid kan veroorzaakt worden door bepaalde neurologische ziekten zoals de ziekte van Parkinson, epilepsie, ziekte van Alzheimer, enz. 
• Psychische aandoeningen kunnen aan de oorzaak liggen, zoals depressie, schizofrenie, paniekaanvallen, posttraumatische stress syndromen, enz. 
• Chronische pijn: pijn kan ervoor zorgen dat we moeilijk inslapen of vaker wakker worden tijdens de nacht, bijvoorbeeld gewrichtspijn bij reumatoïde artritis.
• Menopauze: de overgang kan een negatieve impact hebben op de slaap door de opvliegers die veroorzaakt worden door de veranderingen op vlak van hormonen.  
• Slaapapneu: bij slaapapneu stopt men meer dan 10 seconden en meer dan vijfmaal per uur met ademen tijdens de slaap. Hierdoor wordt men telkens onbewust heel even wakker.
• Bepaalde slaapstoornissen zoals narcolepsie en parasomnie.
• Vaak naar toilet moeten ’s nachts: dit kan veroorzaakt worden door prostaatproblemen, gebruik van plaspillen, enz. 
• Medicijngebruik: slapeloosheid kan een bijwerking zijn van medicijnen. 

Slapeloosheid gevolgen

Slapeloosheid verstoort het natuurlijk slaapritme. Dit is moeilijk te herstellen en kan leiden tot verschillende klachten, die elk op hun beurt een negatieve invloed hebben op het dagelijks functioneren. 

Mensen met slapeloosheid kunnen overdag last hebben van één of meerdere van deze klachten: 

• Vermoeidheid
• Slaperigheid
• Prikkelbaar zijn
• Stemmingswisselingen
• Lusteloosheid
• Verminderde prestaties
• Geheugen- en concentratieproblemen

Opgelet: slaapbehoeften kunnen verschillen van individu tot individu. Er zijn mensen die genoeg hebben aan vijf uur slaap of minder, en die geen klachten hebben. Ouderen bijvoorbeeld hebben minder uren slaap nodig. Anderen hebben nood aan meer slaap en ondervinden wel degelijk klachten.

Slapeloosheid oplossen

Wat kan u doen tegen slapeloosheid? Het slaapprobleem heeft zich ontwikkeld en nam enige tijd in beslag. Gun uzelf dan ook de tijd om het slaapprobleem op te lossen. Uw lichaam heeft tijd nodig om het foutieve slaappatroon terug af te leren en zich aan te passen aan het normale biologische dag- en nachtritme, ook wel het waak- en slaappatroon genoemd. Dit neemt gemiddeld een 2- tot 3-tal weken in beslag. Als uw slapeloosheid aanhoudt na drie à vier weken en dus een chronische vorm aanneemt, neem dan contact op met uw huisarts. 

We lijsten hier een aantal mogelijke oplossingen op tegen slapeloosheid.  

Een goede slaaphygiëne

Om een goede slaaphygiëne te bekomen moet u oog hebben voor wat uw nachtrust positief beïnvloedt en vermijden wat u een slechte slaap bezorgt. Wat kan u doen:

• Zorg voor regelmaat. Ga op vaste tijdstippen slapen en probeer elke dag op hetzelfde tijdstip op te staan. Houd dit ook aan in het weekend en tijdens verlof. 
• Drink geen koffie binnen acht uur voor het slapengaan, vermijd alcohol tot vier uur voor het slapen en eet ’s avonds uiterlijk drie uur voor het slapengaan een lichte maaltijd. 
• Ontspan voor u gaat slapen. Lees bijvoorbeeld een boek, drink een tas melk of maak een rustige avondwandeling. Doe geen zware sportieve inspanningen vlak voor het slapen. En neem uw werk niet meer naar bed. 
• Vermijd schermen één uur voor het slapengaan. Dus kijk bijvoorbeeld niet even op uw smartphone of tablet voor u gaat slapen.
• Als het inslapen niet lukt of u wordt ’s nachts wakker, sta dan even op en kom tot rust door iets ontspannen te doen. 
• Zorg voor een optimale slaapkameromgeving: een goede slaapkamertemperatuur, frisse lucht, geen storende geluiden, goed verduisterd. Een goed ondersteunend bed en hoofdkussen mogen natuurlijk niet ontbreken. 

Vermijd stress

Stress ligt vaak aan de oorzaak van slaapproblemen. Het kan een vicieuze cirkel worden. Door het besef van slapeloosheid raakt u gespannen en associeert u het bed met wakker liggen. Dit creëert een negatieve denkspiraal waardoor de kans dat u snel inslaapt, verkleint. De manier van denken en leven kan een grote invloed hebben op uw slaappatroon en op uw slaapprobleem. 

Het kan helpen om na te denken over een andere manier om naar de dingen te kijken, over hoe u uw leven anders en beter kan organiseren of hoe u problemen kunt aanpakken. Maar dit alles doet u beter niet in uw bed. Een idee is om problemen, zorgen en plannen op te schrijven, zodat u ze niet vergeet en wel met een gerust gemoed aan een goede nachtrust kan beginnen.  

Probeer op tijd en stond tot rust te komen. Ontspannende technieken zoals meditatie kunnen hierbij helpen. Lichaam en geest komen dan tot rust. Dit kan leiden tot een diepere en rustgevende slaap. 

Medicatie

Veel mensen grijpen terug naar slaaptabletten en andere kalmerende middelen om tot rust te komen. Medicatie helpt slechts tijdelijk maar kan wel in de acute fase van slapeloosheid helpen om beter in te slapen. Maak hier geen misbruik van want dit werkt al snel verslavend en op lange termijn neemt de slaapkwaliteit af en is de slapeloosheid erger dan voorheen.

Een slaapprobleem kan het best opgelost worden door een niet medicamenteuze aanpak zoals cognitieve gedragstherapie. Deze therapie leert gedachten te sturen zodat men niet wakker ligt door te piekeren. 

Gerelateerde artikels

• Beter slapen? 19 slaaptips voor een goede nachtrust.
• Hoe insomnia oplossen?
• Last van slaaptekort? Wat zijn de gevolgen en oplossingen?